Social Cities of Today is a research project that investigates the role new media platforms can play in the creation of ‘Urban Publics’, groups of citizens who are organized around a common theme, issue, resource, goal, interest or geographical location. It’s part of the larger research program Public Space & The Public Good (Publieke Ruimte Publieke Zaak in Dutch) initiated by Bart Lammers, Arnold Reijndorp and Simon Franke. This program investigates the relation between public space and the public good. As such our contribution builds upon the themes of the conference and workshop Social Cities of Tomorrow, that we organized in early 2012 with Virtueel Platform and Arcam, as well as the book The City as Interface by Martijn de Waal.

Below you will find an update of the research program, in Dutch.

Onder de vlag ‘Social Cities of Today’ voert The Mobile City binnen het programma Publieke Ruimte – Publieke Zaak een onderzoek uit naar de rol van digitale media in het stedelijke publieke domein.
Welke rol kunnen nieuwe-media-technologieën spelen in het creëren van een stedelijke publieke sfeer?

Stedelijke publieke sfeer
Ons uitgangspunt is dat de hedendaagse stad een publiek domein nodig heeft dat uitnodigt tot activiteit en uitwisseling, waarin verschillende groepen stedelingen elkaar blijven ontmoeten. Het is enerzijds een sfeer waarin stedelingen kennis van elkaar kunnen nemen, vertrouwen op kunnen bouwen, en inzicht kunnen krijgen in elkaars opvattingen en levensstijlen. En anderzijds is het een arena waarin stedelingen zich ondanks die verschillen kunnen organiseren rond gemeenschappelijke thema’s, of zich – in geval van conflict – op de een of andere manier tot elkaar moeten zien te verhouden, of tot een vergelijk zien te komen. Een effectief publiek domein leidt in onze ogen niet per se tot het ontstaan van een harmonieuze eenduidige gemeenschap. De diversiteit en variëteit van het stedelijk leven en de vrijheid die dat oplevert is juist een van de grote kwaliteiten van de stad. Dat betekent ook dat er altijd een zekere wrijving zal blijven bestaan tussen groepen, dat is ook een dynamiek die bij de stad hoort. Het ontwerp en gebruik van het publieke domein speelt daarbij steeds een belangrijke rol in de manier waarop stedelingen zich tot elkaar verhouden.

Digitale media en het stedelijke publieke domein
Digitale media spelen in toenemende mate een rol in de manier waarop stedelingen de stad gebruiken en ervaren – denk aan de TomTom die stedelingen al dan niet naar en langs bepaalde plekken stuurt. Of aan sociale netwerken die aangeven waar men zijn vrienden kan ontmoeten.
Enerzijds lijken digitale media daarmee de ‘parochialisering’ van het stedelijk leven te versterken. Via sociale media onderhouden we vooral contact met mensen uit ons eigen netwerk, en dit gaat ten koste van spontane ontmoetingen op straat.
Andersom kunnen stedelingen zich via nieuwe media ook op nieuwe manieren organiseren, zonder dat daar in eerste instantie een fysieke ontmoetingsplaats voor nodig is. Of ze kunnen bijvoorbeeld nieuwe media gebruiken om collectief zaken in beheer te nemen (denk aan de opkomst van deelauto’s, of nieuwe initiatieven op het gebied van energievoorziening). Uiteindelijk leiden die virtuele contacten vaak weer wel tot een specifiek ruimtegebruik: een actiegroep komt fysiek bij elkaar, of de inzet van het debat is de inrichting van een specifieke plek.

Stedelijke publieken
In de genoemde voorbeelden gaat het steeds om het organiseren van ‘publieken’: hoe kunnen we een stedelijk domein organiseren waarin stedelingen van uiteenlopende afkomst elkaar blijven treffen, zowel fysiek als rond de organisatie van een specifieke issue of gedeelde hulpbron. Die vraag is de inzet van dit project.

Onderzoek
We zijn ons onderzoek begonnen met het maken van een long-list van circa 50 projecten die naar ons idee op de een of andere manier een rol spelen in het organiseren van stedelijke publieken. Daarbij proberen we deze initiatieven onder te brengen in een aantal categorieën. Sommige voorbeelden lijken vooral bij te dragen aan een ‘sense of place’, door online discussies en offline events creëren ze een specifieke buurtidentiteit. Andere voorbeelden zijn ‘sociale marktplaatsen’, ze brengen stedelingen met gedeelde interesses bij elkaar en leiden vaak tot offline ontmoetingen. Weer andere sites zijn gericht op thematische issues, zoals milieu, en zijn bedoeld om door middel van bewustwording en activisme de leefomgeving te veranderen. Een andere categorie draait om het beheren van gemeenschappelijke resources, en tot slot zijn er nog sites die als doel hebben om stedelingen met uiteenlopende achtergronden kennis van elkaar te laten nemen.

Grammatica
Een vijftiental van deze sites zijn we op dit moment door middel van interviews en inhoudsanalyse nader aan het onderzoeken op een aantal dimensies. Daarbij krijgen we hulp van onze stagiaires Karin de Nijs, Rosanne Nieuwesteeg, Cindy Welters en Marie-Claire Troost. Bij iedere site kijken we naar de volgende punten:
1) op welke manier wordt het gemeenschappelijke thema of issue onder woorden of in beeld gebracht?
2) Op welke manier worden stedelingen geëngageerd of gemotiveerd om bij te dragen?
3) Op welke manier wordt het publiek georganiseerd en zichtbaar gemaakt?
4) Welk handelingsperspectief bieden deze sites?

Onze veronderstelling is dat digitale media op al deze punten leiden tot kwalitatieve verandering in de sociaal-ruimtelijke organisatie van stedelingen. Om een voorbeeld te geven: door bijvoorbeeld via sensors data te verzamelen van het verkeer of de luchtkwaliteit kan het gemeenschappelijke issue ‘luchtvervuiling’ op nieuwe manieren inzichtelijk worden gemaakt. Vanuit deze inventarisatie hopen we een begin te maken met een ‘grammatica voor social cities’ – een reeks strategieën die al dan niet in combinatie met elkaar gebruikt kunnen worden om publieken te engageren, organiseren en een handelingsperspectief te bieden rond een gemeenschappelijk thema.

Ruimtegebruik
We kijken daarbij niet alleen naar de online sociale organisatie van publieken, maar besteden ook aandacht aan de ruimtelijke gevolgen. Wat betekent het voor het stedelijk ruimtegebruik wanneer mensen elkaar via online ‘sociale marktplaatsen’ ontmoeten in plaats van specifieke fysieke locaties die van oudsher die rol vervulden? Wanneer we handel drijven via marktplaats.nl in plaats van via de markt, en we daten via relatieplanet.nl in plaats van via de kroeg of club? Onze veronderstelling is dat deze ontwikkelingen niet leiden tot vervanging van fysieke ontmoetingen, maar dat die fysieke ontmoetingen nu wellicht op een ander type locaties plaats vinden. Dankzij marktplaats.nl vinden transacties plaats in een rustige straat in een woonwijk, in plaats van op het centrale marktplein. Tom Thijsen verkent middels een aantal ‘mappings’ binnen ons onderzoek de geografie van een aantal social cities projecten. Welke fysieke plaatsen spelen een rol als ontmoetingsplek van de online met elkaar verbonden stedelingen? Leiden deze nieuwe ruimtelijke patronen tot ruimtelijke segregatie? Of ontstaan er juist nieuwe vormen van overlap tussen verschillende levenswerelden?

Programma van mogelijkheden / Design Toolkit
In de komende maanden zullen we bovenstaand onderzoek verder uitvoeren. Het zal resulteren in een ‘programma van mogelijkheden’ – een reeks ontwerpstrategieën die bij kunnen dragen aan het organiseren van een stedelijk publiek domein. Als dat is afgerond, zullen we twee ontwerpteams uitnodigen om naar aanleiding van ons programma van mogelijkheden een interventie te ontwerpen die inhoudelijk aansluit bij de uitkomsten van de twee andere programma’s van Publieke Ruimte – Publieke Zaak, het onderzoek in de Schilderswijk in Den Haag van Trancity en het onderzoek van DUS Architects naar community-vorming en coöperatieve woon- en woonomgevingsvormen.

PR_PZ – Social Cities of Today is een project van The Mobile City, uitgevoerd door Martijn de Waal en Michiel de Lange. Ondersteund door het Pauwhof Fonds en het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie